Umhverfisstofnun gefur árlega út skýrslu um ástand friðlýstra svæða á Íslandi. Á tveggja ára fresti er svo gefinn út svokallaður „rauður listi“ sem byggður er á ástandsskýrslunni. Eitt af markmiðum rauða listans er að forgangsraða kröftum og fjármunum til verndunar. Svæðin á listanum flokkast annars vegar á rauðan lista, en þar eru þau svæði sem eru undir miklu álagi sem bregðast þarf við strax. Hins vegar eru á appelsínugulum lista þau svæði sem eru undir töluverðu álagi og fylgjast þarf vel með og bregðast við eftir atvikum. 

Þróun listans frá 2010 hefur verið þannig að svæðum á rauða listanum hefur fækkað en svæðum á appelsínugula listanum hefur fjölgað. Svæði á rauðum lista voru 10 árið 2010 en eru fimm í ár. Er það fyrst og fremst vegna þess að verndaraðgerðir hafa borið árangur og svæði færst niður á appelsínugula listann. 

Sumarið 2014 er gert ráð fyrir miklum framkvæmdum og verndarráðstöfunum. Vonast er til að þær aðgerðir muni leiða til þess að Helgustaðanáma fari af rauða listanum. Sömuleiðis standa vonir til að sex svæði falli út af appelsínugula listanum eftir framkvæmdir sumarið 2014: Dynjandi, Dyrhólaey, Gullfoss, Teigarhorn, Skútustaðagígar og Surtarbrandsgil. 

Helstu breytingar frá því að listinn var gefinn út síðast eru að eitt svæði færist af rauðum lista yfir á appelsínugulan og er það Laugarás. Þar hafa aðgerðir Umhverfisstofnunar og Reykjavíkurborgar hvað varðar stýringu, upprætingu framandi tegunda og fræðslu bætt stöðu mála umtalsvert. Eitt svæði kemur aftur inn á appelsínugula listann og er það Dynjandi. Eitt svæði sem ekki hefur áður verið á lista kemur inn á appelsínugula listann, Ströndin við Stapa og Hellna. Hveravellir sem voru á appelsínugulum lista í fyrra falla út en þar var ráðist í miklar framkvæmdir til að styrkja innviði. Önnur svæði eru óbreytt á milli ára og eru nú fimm svæði á rauðum lista og sextán á appelsínugulum lista. 

Friðlýst svæði á Íslandi eru 113 talsins í maí 2014 en umfang þeirra, eðli og ástand er eins misjafnt og svæðin eru mörg. 

Margir þættir geta haft neikvæð áhrif á verndargildi friðlýstra svæða. Þó má segja að áhrif mannlegra umsvifa séu hvað mest, en friðlýst svæði eru oft vinsælir áfangastaðir ferðamanna. Árið 1953 komu um 6000 erlendir gestir til landsins. Árið 1983 voru þeir tæplega 78.000 og 2003 komu um 320.000, eða álíka margir og íbúar á landinu. Í fyrra komu svo um 807.000 manns til Íslands. Talið er að fjöldi ferðamanna fari yfir milljón á árinu 2014 eða 2015. 

Umhverfisstofnun hefur fjölgað heilsárslandvörðum nokkuð á undanförnum árum. Nú eru svæðalandverðir okkar á Látrabjargi, Ísafirði, Mývatni, Hellu, Vestmannaeyjum og í Þjóðgarðinum Snæfellsjökli. Samhliða stóraukinni fjölgun ferðamanna undanfarin ár er ljóst að auka þarf umtalsvert landvörslu, fræðslu, framkvæmdir og verndarráðstafanir almennt á friðlýstum svæðum. Stofnunin telur mikilvægt að gerðar séu framkvæmdaáætlanir til langs tíma sem, t.a.m. taki mið af faglegri þolmarkagreiningu. Unið er að mikilvægu skrefi í þá átt á vegum umhverfis- og auðlindaráðuneytis með gerð frumvarps að landsáætlun um uppbyggingu innviða og verndun náttúru á ferðamannastöðum. 

Svæði á rauðum og appelsínugulum lista 2010-2014 

Rauðlituð svæði eru í verulegri hættu að tapa verndargildi sínu eða hafa tapað því að hluta til.  

Appelsínugul svæði eru í hættu á að tapa verndargildi sínu og aðgerða er þörf til að snúa þeirri þróun við. 

Greiningin byggir á upplýsingum frá árinu 2013.

 

2010		2012		2014
Rauð svæði		Rauð svæði		Rauð svæði
Dyrhólaey		Friðland að Fjallabaki		Friðland að Fjallabaki
Friðland að Fjallabaki		Geysir		Geysir
Geysir		Helgustaðanáma		Helgustaðanáma
Grábrókargígar		Laugarás		Reykjanesfólkvangur
Gullfoss		Reykjanesfólkvangur		Verndarsvæði Mývatns og Laxár
Helgustaðanáma		Verndarsvæði Mývatns og Laxár
Hveravellir				Appelsínugul svæði
Reykjanesfólkvangur		Appelsínugul svæði		Dynjandi
Surtarbrandsgil		Dyrhólaey		Dyrhólaey
Teigarhorn		Eldborg í Bláfjöllum		Eldborg í Bláfjöllum
		Fossvogsbakkar		Fossvogsbakkar
Appelsínugul svæði		Geitland		Geitland
Dynjandi		Grábrókargígar		Grábrókargígar
Eldborg í Bláfjöllum		Gullfoss		Gullfoss
Fossvogsbakkar		Háubakkar		Háubakkar
Geitland		Hveravellir		Kringilsárrani
Hraunfossar		Kringilsárrani		Laugarás
Laugarás		Rauðhólar		Rauðhólar
Kringilsárrani		Skógafoss		Skógafoss
Verndarsvæði Mývatns og Laxár		Skútustaðagígar		Skútustaðagígar
		Surtarbrandsgil		Ströndin við Stapa og Hellna
		Teigarhorn		Surtarbrandsgil
				Teigarhorn

Listi yfir svæði sem hafa færst niður milli flokka eða af lista frá 2010: 

• Dyrhólaey 
• Grábrókargígar 
• Gullfoss 
• Hveravellir (af lista) 
• Hraunfossar (af lista) 
• Laugarás 
• Skógafoss 
• Surtarbrandsgil 
• Teigarhorn 

Tengt efni 

• Rauðlistaskýrslan 2010 
• Rauðlistaskýrslan 2012 
• Rauðlistaskýrslan 2014
• Almennt um rauða listann 
• Friðlýst svæði