Reykjanes Þorlákshver við Brúará

Brúará / Ljósmynd: Guðmundur Guðjónsson

Kynningarfundur

Kynningarfundur um tillögu að framkvæmdaáætlun náttúruminjaskrár fyrir landeigendur Reykjaness - Þorlákshvers fór fram þann 24. janúar 2024. Fundurinn var stafrænn.

Horfa á upptöku frá fundinum

Skoða glærur frá fundinum

Um svæðið

Sveitarfélag: Bláskógabyggð og Grímsnes- og Grafningshreppur

Möguleg stærð: 0.87 km2

Mýrahveravist einkennir jarðhitasvæðin Reykjanes og Þorlákshver við Brúará og eru þau lítt snortin. Svæðið er undirsvæði tillögu Náttúrufræðistofnunar Íslands vegna Laugarvatns – Apavatns – Brúarár. Á svæðinu eru heitar uppsprettur og renna frá þeim jarðhitalækir. Þrjár tegundir æðplanta, sem eru alfarið eða að mestu bundnar við jarðhita, finnast á svæðinu en það eru vatnsögn, flóajurt og vatnsnafli. Vatnsögn er tegund í bráðri hættu og flóajurt er tegund í nokkurri hættu skv. válista. Vatnsnafli er sjaldgæf tegund sem finnst aðeins við jarðhita og er einkum á tveimur jarðhitasvæðum, við Deildartungu í Borgarfirði og í Árnessýslu.

Staðreyndarsíða Náttúrufræðistofnunar Íslands um Laugarvatn-Apavatn-Brúará en svæðið er undirsvæði tillögusvæðisins

Tillaga að svæði á framkvæmdaáætlun

Mögulegar verndarráðstafanir

1. Vegna líffræðilegs fjölbreytileika og sérstöðu svæðisins er möguleg friðlýsing svæðisins sem náttúruvættis skv. 48. gr. náttúrverndarlaga eða friðlands skv. 49. gr. sömu laga.

Með friðlýsingu svæðisins sem náttúruvætti er verið að vernda lífræn fyrirbæri sem eru einstök og skera sig úr umhverfinu. Friðlýsingin skal jafnframt ná til svæðis kringum náttúrumyndanirnar svo sem nauðsynlegt er til þess að þær fái notið sín. Með friðlýsingu sem friðlands er áhersla á vernd lífríkis og tegund lífvera sem eru sjaldgæfar eða í hættu samkvæmt útgefnum válistum eða til að vernda lífríki sem er sérstaklega fjölbreytt eða sérstætt. Í auglýsingum um friðlýsingu, sem eru birtar í B-deild Stjórnartíðinda, er m.a. kveðið á um markmið friðlýsingar, umsjón, umferð og umgengni, tilhögun verndar, landnotkun og mannvirkjagerð ofl.

Friðlýsing er unnin í samstarfshópi sem skipaður er fulltrúum frá Umhverfisstofnun, sveitarfélagi, landeigenda og annarra eftir þörfum.

Ekki hefur verið friðlýst sérstaklega sambærilegt svæði en bent er á sérstakar reglur í stjórnunar- og verndaráætlun  fyrir svæði 1, jarðhitasvæði, innan Friðlands að Fjallabaki.

2. Önnur verndarráðstöfun fyrir svæðið er friðun vistgerðanna skv. 56. gr. náttúruverndarlaga.

Friðun vistgerða felur m.a. í sér sérstaka aðgæsluskyldu, forðast rask, framkvæmdaleyfisskyldu og mótvægisaðgerðir vegna mögulegs rasks. Í auglýsingu um friðun, sem er birt í B-deild Stjórnartíðinda, er kveðið á um umfang friðunar og þær takmarkanir sem af henni leiðir. Sambærileg friðun er til fyrir æðplöntur, mosa og fléttur frá árinu 2021.

Mögulegar takmarkanir/innviðir

Þar sem svæðið er mjög viðkvæmt gæti þurft að setja frekari stýringu um svæðið s.s. með stikun gönguleiða og uppsetningu fræðsluskilta til að fyrirbyggja rask. Svæðið fellur undir ákvæði 61. gr. náttúruverndarlaga um sérstaka vernd vistkerfa og jarðminja en undir hana falla hverir og aðrar heitar uppsprettur ásamt lífríki sem tengist þeim og virkri ummyndun og útfellingum, þar á meðal hrúðri og hrúðurbreiðum.

Tilnefnt af Náttúrufræðistofnun Íslands vegna:

• Mýrahveravistar
• Jarðhitalækja
• Áa á yngri berggrunni

Mýrahveravist

Verndarstaða: Ekki ákjósanleg – ófullnægjandi

Verndargildi vistgerðar: Mjög hátt

Gróskumikið deig- og mýrlendi við heitar uppsprettur, volgrur, laugar og vatnshveri. Þurrari bletti er einnig að finna inn á milli. Land er flatt eða lítið eitt hallandi. Tegundasamsetning getur verið nokkuð breytileg. Æðplöntur eru mest áberandi í þekju en mosar þar sem jarðvegshiti er einna hæstur. Fjöldi tegunda er allmikill í vistgerðinni. Jarðvegur er oftast lífrænn og þykkur en áfoksjarðvegur finnst einnig. Ummyndun jarðvegs vegna hita er víða sýnileg. Á vetrum eru þar að finna urtönd, stokkönd, hrossagauk og músarrindil.

Upplýsingar um mýrahveravist á heimasíðu Náttúrufræðistofnunar Íslands

Jarðhitalækir

Verndarstaða: Ekki ákjósanleg – slæm – hætta á eyðingu

Verndagildi vistgerðar: Hátt

Heitir og volgir lækir á jarðhitasvæðum, annars vegar náttúrulegt afrennsli háhitasvæða og hins vegar afrennsli hvera, lauga og volgra á lághitasvæðum. Vatnshiti og rafleiðni er hærri en í köldum lækjum á Íslandi. Iðustreymi er ríkjandi. Vatnagróður er lítt þekktur á landsvísu.

Æðplöntur eru engar næst uppsprettunum þar sem vatn er heitast, en í heitum lækjum hefur fundist fergin, laugabrúða, smánykra, ármosi og kransþörungar. Þörungagróður er aftur á móti mikill og mynda grænþörungar, kísilþörungar og blágrænubakteríur slýdræsur eða skánir á botni og við bakka. Botngerðin er fjölbreytt, grýttur botn, sandur og leir. Botn lækja, einkum á háhitasvæðum, getur verið þakinn kísilútfellingum.

Sums staðar er töluvert fuglalíf á láglendi, einkum að vetrum s.s. hrossagaukur, stokkönd, urtönd og keldusvín áður fyrr.

Upplýsingar um jarðhitalæki á heimasíðu Náttúrufræðistofnunar Íslands

Ár á yngri berggrunni

Verndarstaða: Ekki ákjósanleg – ófullnægjandi.

Verndargildi vistgerðar: Miðlungs

Lindár og lindavatnsskotnar dragár á yngri berggrunni landsins (<0,8 milljónir ára). Upptökin eru í lindum og einkennast árnar af stöðugu rennsli og vatnshita sem jafnframt er lágur árið um kring, sérstaklega næst upptökum. Rof vatnsbakka er lítið og eru bakkarnir gjarnan vel grónir. Árnar grafa sig lítið niður þar eð árframburður er lítill. Iðustreymi er ríkjandi, en árkaflar með lagstreymi geta komið fyrir.Þekja æðplantna er lítil ef nokkur, sérstaklega næst upptökum. Mosar eru algengir og getur þekja þeirra verið töluverð. Einnig eru þráðlaga grænþörungar algengir, sem og blágrænubakteríur. Botngerðin er fjölbreytt, allt frá fínum sandi til klappar. Straumendur eru allvíða og gulendur sums staðar. Ár á yngri berggrunni er séríslensk vistgerð.

Upplýsingar um ár á yngri berggrunni á heimasíðu Náttúrufræðistofnunar Íslands